Resmi adı "Diyarbakır" olsa da, özellikle Kürtçe konuşan halk arasında bu kadim şehir için sıkça kullanılan bir isim daha var: Amed.
Peki, bu iki isim arasındaki bağ ne?
Diyarbakır'a neden Amed deniyor?
Gelin, bu sorunun cevabını tarihin tozlu sayfalarında arayalım.
Diyarbakır'ın kökleri MÖ 3000'li yıllara kadar uzanıyor. Yani bu şehir, nice uygarlığa ev sahipliği yapmış. Şehrin bilinen en eski isimlerinden biri ise "Amid" ya da "Amidi".
MÖ 200'lü yıllarda Asur hükümdarı Adad-Nirari'ye ait bir kılıç kabzasında dahi şehrin adının "Amid" olarak geçtiği belgelenmiş. Roma ve Bizans kaynaklarında ise bu ismin "Amida", "O'mid", "Emit" ve "Amide" gibi varyasyonlarına rastlanıyor. Görünen o ki, "Amed" ismi binlerce yıldır bu toprakların dilinde yaşamış bir isim.
Romadan Günümüze: Amida'dan Amed'e Dönüşüm
Zamanla, özellikle halk arasında ve bölgedeki Kürt, Arap gibi toplulukların dilinde "Amida" formu, daha kolay telaffuz edilen "Amid" ve sonrasında "Amed" şekline evrildi.
Orta Çağ boyunca bölge halkları kenti büyük ölçüde Amed olarak adlandırmaya devam etti. Yani "Amed", siyasi bir tercihten ziyade, tarihsel süreçte halkın dilinde doğal bir değişime uğrayarak bugüne ulaşmış kadim bir isim.
"Amed" Kürt Kültürünün Adı mı?
Bugün, özellikle Kürtçe konuşan halk arasında ve Kürt siyasi hareketinin taraftarları nezdinde "Amed" adı güçlü bir tarihsel ve kültürel kimliği temsil ediyor. Bu ismin kullanımı, bir bakıma şehrin çok kültürlü geçmişine ve Kürt kimliğine vurgu yapmak anlamına geliyor.
Amed, Kürtler için sadece bir şehir adı değil, aynı zamanda tarihsel, kültürel ve sosyolojik bağlamda bir yaşam biçiminin, bir hafızanın da adı.
Diyarbakır Adı Nasıl Ortaya Çıktı?
Şehrin bugünkü resmi adı olan "Diyarbakır" ise, Arap hakimiyeti dönemine dayanıyor. "Diyar-ı Bekr" (Bekr'in Diyarı/Yurdu) adından türemiştir. "Bekr" burada bir Arap aşireti olan Beni Bekr'i (Bekr Oğulları) işaret eder.
Osmanlı döneminde şehir merkezi için Amid kullanılırken, tüm sancağın adı Diyarbekir şeklini aldı. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra ise 1938 yılında, bölgedeki bakır madenleriyle de ilişkilendirilerek, isme "bakır" eklenmiş ve resmen Diyarbakır olmuştur.
Sonuç:
Diyarbakır, resmi adıyla modern Türkiye'de yer alırken, Amed ismi ise şehrin köklü geçmişini, çok kültürlü yapısını ve tarihsel kimliğini yansıtan, halkın dilinde yaşayan bir miras olarak varlığını sürdürmektedir. İki isim, aslında tek bir şehrin zengin ve katmanlı tarihini anlatır.
